Hâl gelip geçicidir; makam kalıcı ve daimidir.
hâl tadımlıktır; makam doyumluktur.
hâl kabilinden vuslat cezbenin sonucudur ve hâsıl olan vuslat surettir; sevgilinin zatına değil de onun resmine veya videosuna kavuşmak gibi…
makam olan vuslat ise sülukun sonucudur ve vuslat sevgilinin zatınadır.
ikisi arasındaki fark mesnevi’de şöyle anlatılmıştır:
“hâl güzel bir gelinin cilvesidir; makam ise o gelinle halvet olup vuslatına erişmektir.
gelinin cilvesini padişah da görür, başkaları da. fakat onunla vuslat ancak aziz padişaha mahsustur. gelin, havassa da cilve eder, avama da. ama onunla halvete giren ancak padişahtır.
sufiler içinde hâl ehli çoktur, fakat aralarında makam sahibi nâdirdir”.
